Hürmüzgan yazılı ilk Kürt şiiri

Hurmizgan riman, Atiran kujan 
(Mabedlerimiz yıkıldı, ateşimiz söndü.) 
Zorkar ereb kirne xapâr, Ginay paleyi heta Sharezâr (Sharezur'a kadar fakir köyleri yıktı geçti zalim Araplar.) 
Jin u kenikan we dil beshina 
(Kızlar ve kadınlar köle oldu.)


Mêrd aza tli we ruy hwêna (Yiğitler kendi kanlarında boğuldu.) 
Reweshti Zerdeshtre manuwe bekes 
(Zerdüştlük takipçilerini kaybetti.) 
Bezeyika neka Hewrmez we hwichkes 
(Ahuramazda kimseye acımadı.)




1800'lü yılların başında Federe Kürdistan Bölgesi'nin Süleymaniye şehrine bağlı Hezarmerd köyünde deri üzerine yazılı olarak bulunan "Hürmüzgan" şiiri Kürt şiirinin ilk yazılı örneklerinden biri olarak kabul ediliyor.


İslam orduları tarafından Federe Kürdistan Bölgesi'deki Zerdüşt dini mensuplarına karşı gerçekleştirilen katliamın anlatıldığı "Hürmüzgan" adlı şiirin Hewreman lehçesiyle yazıldığı belirtiliyor.


Hürmüz kelimesi Kürtçe'de, Zerdüşt inancındaki iyiliği temsil eden güç olan Ahura Mazda'yı tanımlamak için kullanılıyor. Hürmüzgan'ın da Hürmüz'ün evi anlamında olan mabedleri anlatığı kaydedildi. Şiirde yer alan mısralarda kadim bir tarihe sahip olan Kürtlerin eski inançlarına ilişkin önemli veriler yer alıyor

Ksenefon'nun Kürdistan Geçişi ve Onbinlerin Dönüşü

Geçenlerde bir arkadaş ben Kürt Tarihini Yunanlılardan okuyorum diye bize biraz gönderme yaptığı için çuvaldızı kendimize batırarak Kürt Tarihini biraz da yunanlı antik yazarlardan dinleyelim dedik. Ksenefon’un Kürdistan’dan geçişi MÖ 14 Kasım 401’e tekabül etmektedir. Bir haftalık bu geçişini kaleme alan Yunanlı Komutan Yazar filozof ve tarihçi Ksenefon(Xnephon olarak da bilinir) Kiru Anavasi’nin 4. kitap olarak adlandırılan bölümünde Kürtler hakkında önemli bilgiler vermekte. Bazı bilgileri şöyle:
Kürdlerin kimsenin hakimiyetini kabul etmeden özgür yaşadıklarını yazmış. Onun tarifine göre Karduklar dağlar arasında yaşayan savaşçı bir halktı. Akamenid kralına bağlı değildiler. Onların ülkesinden sonra Ermenistan gelmekteydi.


* Karduklar çok savaşçı ve pek çevik insanlardı, İran Şahının düşmanı olup; ona tabi değillerdir. O kadardı ki Karduklar bir defasında 120 bin kişilik İran’ın kraliyet ordusu bunların ülkesini işgal etmiş, bir teki bile geriye dönemeden yok olmuştur, sebebi de Kurdistan’ın çok karışık oluşu.


*Ksenefon, Kardukhların, İranlılardan bambaşka soydan ve onlara çok düşman olduklarını, bir tanık olarak anlatmıştır


*Kürt köylerinde, Kürd evlerinin çok güzel olduğunu, bol yiyecek bulunduğunu ve bu evlerde bolca şarap bulduklarını, şarap saklama sarnıçlarının sıvalanmış iyi sarnıçlar olduğunu yazmış. Kürtlerin çok modern ve gelişmiş bir toplum olduğunu anlatmış.


Ksenefon’un izlenimlerinden bazılarını aldık. Askeri ve anılarından da bahsetmiştir Kürtlerden.


ÖNEMLİ NOT: Kard: Kürt, demek.
Kürdçedeki ‘u’ harfini Yunanlılar telaffuz edemiyorlar. Bundan dolayı da “a” olmuş.
“-ukh” eki eski Ermenice çoğul ekidir yani Türkçedeki -LER ile -LAR eki karşılığıdır. 
Ermeniler Kürtlere Kurd-ukh/Gurd-ukh diyorlardı eski çağlarda bu da Kürt-ler demektir. 
Yani Ksenefon’un kullandığı “Kard-ukh” Kürt-ler demek. 
Ama Ksenefon bu kelimeye bir de yunanca çoğul eki olan Kardukh-i'yi ekleyerek KARD-UKH-İ’ demiş. Bugünkü Türkçeye de ‘Kard-ukh-lar’ olarak çevrilmiş.
Karduklar özellikle Kurmanc Kürtleriyle yakınlık göstermektedir


Kürt Tarihi ve Uygarlığı

Ehmedê Xanî û Kurd ( Ahmede Hani ve Kürtler )

De xelk nebêjin ku "Ekrad
Bê marifet in, bê esl û binyad
Enwayî milet xwedan kitêb in
Kurmanc i tenê di bê hesêb in
Hem ehlê nezer nebên ku "Kurmanc
Işgê nekirin ji bo xwe armanc
Têkda ne di talib in, ne metlûb
Vêkra ne mihîb in ew, ne mehbûb
Bê behre ne ew, ji eşqbazî
Farix ji heqîqîy û mecazi.

Ehmedê Xanî

-----------------------------------------------

Ki el demesin "Kürtler
Irfansiz, asilsiz ve temelsizdirler
Çeşitli milletler kitap sahibidir
Sadece Kürtler nasipsizdirler"
Hem düşünce adamları demesin ki " Kürtler
Amaç edinmemişler aşki
Hep birlikte ne isterler ne de istenirler
Hep beraber ne severler, ne de sevilirler
Onlar aşkın tadından yana hepten nasipsiz
Hakiki ve mecazi aşktan da boştur...

Ehmedê Xanî