DARA JİYANÊ (HAYAT AĞACI)

DARA JİYANÊ (Hayat Ağacı) NOEL AĞACI OLDU. (Selahaddîn Mihotulî-Arya Uygarlıklarından Kürtlere)
 

HAYAT AĞACI: İlk ve Eski Çağ Uygarlıklarında var olan ve zamanımızda da varlığını değişik şekillerde sürdüren öğelerden biri de Hayat Ağacı motifidir. Kürt kültüründe Hayat Ağacı Kültünün kalıntıları; Güneş (-Ateş) Kültünün kalıntıları gibi yaşayan bir öğedir. Çeşitli ilk ve Eski Çağ betimlemelerinde Hayat Ağacı; bir gövde etrafında simetrik olarak dizili yapraklardan, çiçeklerden, veya dallardan oluşmaktadır. Hayat Ağacı ile ilgili en eski örneklerinden biri M.Ö: 4. bine ait bir Sus mührü üzerinde görülmektedir. bu Hayat Ağacına iki yılan(!) koruyuculuk yapmaktadır. Bu mühür baskısında görülen yılanlar ağaçla eşit boyda olup aynı tarafa yönelmişlerdir.
 

Elam (Sus) uygarlığından Sonra Sumer uygarlığında görülür. Dumuzi ile İnanna'nın aşk törenlerde çam ağacı altında (Mezopotamya'da yetişmeyen çam ağacı Kürdistan dağlarından alınmış bir motiftir.) birleşmeleri, Hayat Ağacı Kültünün bir varyantıdır.
 

Daha Sonra Hittitler döneminde bolca örnekalerini görüyoruz. Bundan sdonra geç dönem hatti-Hittit beyleklerinde oldukça çok arkeolojik belge var. Bununla ilgili bir örnek halen A. M. M’de bulunmaktadır. Sakçagözü'nden (Antep yakınlarında) alınan bu orthostad (M.Ö: 8. yüzyıl) kabartmasında Kanatlı Güneş Kursu altında iki kral veya rahip, Hayat Ağacı'na libasyon yaparken görülmektedir. Urartular döneminde (M.Ö:9-6.cı yüzyıl) van dolaylarında çokça örnek var.
 

Hayat Ağacı Kültü, canlılığın sürekliliği temelinde oluştuğu için; bütün öğeleri ve anlayışı ile bu yönde en radikal din olan Mazdaizm (Zerdüştilik) içerisinde anlamını bulmuştur. Bu motifler sonraları başka birçok motif gibi, Hıristiyanların kendilerine adepte ettiği ‘Noel Ağacının’ da kökenidir. Bugün Hırıstıyan Dünyasının Noel Ağacı diye önünde Kült yaptığı ağaç, Köken olarak Kürtlerin atalarına ait
Kürtler döneminde İshak Paşa Sarayında, Hayat Ağacı anıtsal kapının girişlerinde aslan üzerinde betimlendirilmiştir. Mevlana Celaleddin-î Rûmî, Mevlevihanenin kapısındaki kilit taşında sembolik bir ağaçla Hayat Ağacı (Drextê Can) motifini belirtmiştir.
 

Halen Kürt coğrafyasında Bazı yerlerde bulunan ağaçlar kutsal sayılarak onlara «Dara Mirazan (Murat Ağacı) veya Dara Jiyanê (Yaşam Ağacı)» adı verilmektedir. Dara Mirazan (Murat Ağacı) denilmesi insanların bu ağaçlara dileklerini söylemelerinden ileri gelmiş olmalıdır. Birçok yerde tek başına böyle ağaçlar görülebilmektedir. Bu ağaçlar, doğal bir ortamda yetişmektedir. Bu kutsal ağaçlardan bazılarının etrafına taş yığılarak korunmaya alınmışlardır. Yoldan geçenler veya özellikle ziyarete gelenler ağaca su vermekte ve üzerine dua okuyarak su serpmektedirler. "Dara Ziyaretê" de denilen bu ağaçları, ziyaret edenler; dallarına bağlanan bezlere düğüm atarken dileklerde bulunurlar. Ağacın etrafına dolanarak dua yaparlar. Bu tür ağaçları özel olarak ziyarete gidenler burada kanlı bir kurban da vermektedirler. Bunlar yeni şartlarda bir çeşit libasyon sayılıyor.

Ziyaret Ağacının dallarını kesmek veya her hangi bir şekilde zarar vermek çok tehlikeli ve büyük günah sayılır. Bu durumda yapanların ya çarpılacağı veya kendisinin de büyük bir zarar göreceğine inanılır. Bu konuda görüştüğüm birçok kişi; ağaca zarar verenlerin «Çarpılarak Öldüklerini» gözleri ile gördüklerini, kesin bir dille bildirmişlerdir.

Birçok Kürt elsanatları üzerinde hayat ağacı motifi bulunmaktadır. Özellikle Kürt halı kilimleri üzerinde bu motif çokça görülmektedir. Binlerce yıl geçmişi olan Bu motifler sonraları başka birçok motif gibi, Hıristiyanların kendilerine adepte ettiği ‘Noel Ağacının’ da kökenidir. Zira onların geçmişlerinde bunun kökenini teşkil eden örnek yoktur.

(Selahaddîn Mihotulî-Arya Uygarlıklarından Kürtlere adlı kitaptan kısaltılarak alınmıştır.)